16 december 2019

Wat heeft de filosofie met religie?

Pleidooi voor een kritische houding met wederzijds respect

Jasper Schaaf

Filosoof, publicist, actief in sociale bewegingen en politiek en voorheen werkzaam als bestuurder in vakbeweging, onderwijs en welzijnswerk

De filosofie heeft in de geschiedenis vaak een innige, maar ook problematische relatie gehad met de religie. En er zijn veel pogingen geweest de filosofie van de religie te emanciperen. Als dat lukt, wat dan? Is er dan geen raakvlak meer tussen beide?

Een gelukte poging lijkt de filosofie van Ludwig Feuerbach (1804-1872) te zijn, die het christendom en de religie in het algemeen opvat als een (verkeerde) weerspiegeling van het aardse tranendal. Dat is een materialistische verklaring die Karl Marx (1818-1883) dankbaar omhelst als grondslag voor een socialistische/communistische politiek.

Er zijn ook hedendaagse wetenschappers die de religie als achterhaald beschouwen. Bekend is Richard Dawkins, die ertegen ten strijde trekt. In zijn bestseller ‘God als misvatting’ schildert hij de gelovige als dom af. Maar een ‘dom mens’ zal daar nooit naar luisteren.

Jasper Schaaf laat een verfrissend geluid horen in de huidige gepolariseerde discussies over bijvoorbeeld de islam. Hij bepleit een kritische houding in zijn Godsdienstkritiek, respect en actieve tolerantie’. Daarbij maakt hij gebruik van het werk van Feuerbach die óók pleit voor een ethiek van ‘ik en de ander’. Dat kan een perspectief zijn dat tolerantie en wederzijds respect grondvest. Zonder eigen opvattingen te verloochenen en politieke keuzes uit de weg te gaan.